Esmanê Şeva Hejmetkar - Derheqa Nothing Personalê de

Clarîsa Pînkola Estes di pirtûka xwe ya “Women Who Run with the Wolves/Jinên Tevî Guran Direvin” de wiha dibêje; berê, çaxên qedîm de wateya peyva bi Îngîlîzî “alone” (tenêtî) yê “all one” bû yanê bi zimanê me; hemû yek, bitûn an jî temam bû. Dîsa ane gorî gotinên Estes’ê wan çaxan wateya tenêtiyê wekî niha neyênî nîn bû çikû heke mirovek “all one” yanî bitûn, temam be dikare xwe şad hest bike, dikare ji xwe, ji hebûna xwe haydar be. Lê belê serdema heyî gelek caran firsendê nade ku em di derheqa xwe de bifikirin, ji hest, kirin û hebûna xwe haydar bin çimkî serîyê me her tim bi aliyê înternet, reklam, tv, muzik, pirtûk û însanên din ve tê mijûlkirin. Di vê serdemê de em her roj derheqa bi hezaran mirovan, serpehatiyan, çîrokan de înformasyonê hildidin lê bi esasê xwe de ne haya me ji wan kes û çîrokan henin ne jî a wan ji me. Em gelekî “îzole” nin lê mixabin hîç “alone” tenê nîn in. Carna bi rojan destê me ji destên mirovekî din nakeve lê em di derheqa hemû hûrgilîyên jiyana wan de agahdar dibin. Lê gelo Nothing Personalê tenêtî û îzolebûn çawa nîşan daye?

Jineke por sor bi tena serê xwe li xanîyekî vik û vala de rûniştiye; wisa xuya ye ku ew mala xwe bar dike. Wê xwe kerr kiriye ji temaşeyî valahiyê dike; zehmet e ku meriv ji nêrîna wê tiştekî fêm bike. Xemgînîyeke bêdawî belavî nêrîna wê bûye, lê hêrs, destjêberdan jî. Bi gustîlka pêçîya xwe ve dilîze. Gelo ev gustîlka zewacê ye? Helbet sedemeka jiyana wê hilweşandiye heye lê Urszula Antoniak bi fîlma xwe ya "Nothing Personal" de vê sedemê rave nake. A girîng ew e ku Anne dixwaze bi tena serê xwe dinyayê re derbas be biçe. Lê paşê çi diqewime? Em ê dawiya fîlmê de bibînin.

Destpêk

Pirsên takekasî nayên qebulkirin- peymana navbera jina cîwan û mêrik de ev e. Jinik di baxçe de dixebite û karên malê dike; ew jî xwarînê û cihê razenê dide wê. Her hewldana nêzikbûnê bi aliyê wê ve bi tundî tê redkirin. "NOTHING PERSONAL", fîlma yekemîn a derhenêra Polonyayî Urszula Antoniak bi awayekî cidî girêdayî vê peymanê dimîne. Fîlm ji nod xûlekî zêdetir berdevam dike lê tevahîya vî zemanî de meriv dikare kêm tiştan di derheqa her du lehengên sereke de fêm bike. Digel hemû mehremîyetê (du mirov li maleke tik û tenê de, xuyaye ku dawîya dinyayê hatiye) di navbera her duyan de dûrahiyeke ku jina ciwan hîç hewl nade xelas bike heye. Wêneyê wan her duyan bi awayekî cidî ji hevdu dûr tê girtin ku bîrewerîyeke rojhilatê Ewropayê ya sade der dide; dewr û berên derava Irlandayê, jiyana sade a mêrikekî tenê ku ew debara xwe bi vî erdî dike (xuya dibe ku hemû kirinên wî yên rojane bes xwendina pirtûkan, karên baxçe û girtina masîyan e), ji gorrepanên berfireh re ba lê dixe.

Urszula Antonîak bi fîlma xwe ya çîrokane ve bala me dikşîne li ser tenêbûneke dilî. Jineke nêzikî 30-35 salî terka “her tiştî” dide û bi tena serê xwe dikeve rêyan.Me bi zanetî her tişt ji nav kevanekê de nivisî ji ber ku destpêkê pê de derheqa jiyana vê jinê yak u ew terk dike, têkiliyên wê, agahiyên takekasî de hîç tiştek nayê gotin. Bes lehenga fîlmê li ser perwaza pencereya xanîyekî vik û vala rûniştiye û gustîlka di pêçîya xwe de ba dide û dawiyê de wê jî derdixe dide li ser perwazê. Meriv dikare bibêje ku lehenga fîlmê berê zewicî bû û êdî hevserê xwe terk dike lê belê meriv dîsa dikare bibêje ku ev gustîlk nîşaneya hemû “zewacan” yanê girêdayîbûn, têkildarbûn, berpirsiyarbûn û heya dîlbûnan e.

Dema berpirsiyariyên bê dawî ji dora meriv digirin, dema têkiliyên rojane ne tetmîn dikin ne jî tenê dihêlin, dema meriv ferq dike ku emr ji nav gilî gotinên bêkêr de dêrs dibe û diçe “çûyîn” wekî peyveke efsûnî diçûrise li ser bêhntengîya me. Nothing Personal fîlmeke çîrokane ye ji ber ku efsûna terkirinê, çûyînê bi awayekî çîrokane, efsûnî hatiye nîgarkirin. Jineke bi tena serê xwe, ji nav bedewîya sirûşta Îrlandayê de bêminet digere, xêncî çentê li piştê hîç barekî wê nîn e. Ew azad e! Belê, lehenga me ji nava sirûşteke ewqas bedew de winda dibe ku meriv dibê qey ew êdî bi bedewîya xwezayê û tehma azadiyê ve mest bûye lê belê ew dema otostop dikşîne pişta xwe ji aliyê seyare tên ve dike ku rûyê wê neyê dîtin. Belê,ev sehneye risteyeke Rênas Jiyan tîne ji bîra me; “Ji qewmê pezkovîyan re xew xeram e!” Di vê pergala bav salar, mêrane de jin jî wekî pezkovîyan dive her hişyar bin ku neyên nêçîrkirin. Jixwe em mafdariya we hinekî şûn ve baş dibînin.Ew ji kamyona mêrekî siyar dibe lê piştî çend lehzeyan ev kesa bi awayekî eşkere, bêtirs û xof dest bi mizdana penîsa xwe dike lewre li gorî çanda mêrane heke jinek bi tena serê xwe otostop kişan dibe dive bona encamên vê azadiyê amade be. Û ew dêrî ve dike pêşiyê çenteyê xwe paşê jî bedena xwe davêje li kêleka rê. Belê xwe nezaniyê ve danayne, çavên xwe nagire û nasekine, bi tirsê xwe kerr nake, ji ber mêr nagere lê çentê xwe hildide û xwe ji kamyonê davêje.Ji ber ku wê mizakereyên di navbera xwe û çanda mêran de bi kurt ve birrîye avêtiye.

  “Her jin bona ku hebûna xwe bidomîne divê baceyê bide çanda mêrane. Ev baçe ew e ku carna li hemberî tacîz, destdirêjî, êrîşan devkî xwe kerr dikî carna jî destê xwe bi zanetî azadiyên xwe yên bingehîn dikşînî.”

Piştî xwe avêtina wê ajokar jî kamyonê dide sekinandin û ji wê re dide xeberan lê belê em dibînin ku ew ji mêrê êrîşkar nareve heya berevajî vê li ser wî de diqare, te bibêjî qey xwe ji dînî davêje.

Hinekî şûnda em dibînin ku ew ê şûşeyek daye ji destê xwe dike ku ji sûlavê tijî ava vexwarinê bike lê mil û pêsîra wê tev de şil dibe, av diçilke li ser her dera wê. Û em çi bibînin baş e! Kanîyeke biçûk li hemberî sûlavê disekine. Meriv dikare wisa şîrove bike ku Urszula Antonîakê bi vê sahneyê xwest rasterast nîşan bide ku lehenga Nothing Personal ê ne bes ji têkîliyên mirovan, ji hemû berhemên mirovan direve. Kanî li wir disekine lê ew pêşiyê nabîne, piştî ku şil dibe û nikare avê vexwe çavên xwe li kanîyê dikevin. Belê ev sahneya di derheqa dawîya fîlmê de fikreke girîng dide lê em niha nakevîn vê mijarê.

 Jin û Malbat

Ew devê sergoyên tesîsa rawestanê ve dike, xwarînên nîv-genî, sandwîçên nîvcî derdixe, bi cihên negenî ve zikê xwe têr dike li hemberî wê jî malbatek digel du zarokên xwe rûniştine û xwarinên xwe yên baş ambalajkirî dixwin. Jina xwedî malbat dipirse “hewceya te ji alîkariyê heye?” û ew dibersivîne “na, lê ya te?” Jina xwedî malbat mirûzê xwe tirş dike, vedigere li ber xwe lê îcar jî ew nasekine û dibê; gelo hûn dikarin hinek xwarin bidin? Lê bersîv amade ye; na! Xwarin bona zarokên me nin.

Malbat sazîyeke dabeşkar û girtî ye. Endamên malbetê li hemberî mirovên “biyanî” yên ji ne malbatê her tim piştgiriya hevdu dikin- an jî wisa tê qebulkirin ku divê bikin. Lê lehenga Nothing Personalê him bi bersîva xwe ya curetkar ve mirûzê jina xwedî malbat tirş dike him jî dawiyê de hinek xwarin dixwaze. Yanê him dibê ku “belê ez tenê me lê ji te kêmtir nîn im, ji malbatbûnê bawer nebe, dibe ku hewceya te jî ji min hebe” him jî dîsa dibê “ji destketiyên jiyana xwe hinekî jî bide min.”

Romantîzm

Nothing Personal wekî berhemeke Ewropî hatiye çêkirin, nêrîn û hişmendiya Ewropî temsîl dike û ji vê yekê haydar e yanê jixwe îddîayeke wê ya din jî nîn e. Bona vê taybetmendiyê ye ku em dikarin bibêjin “Nothing Personal” vejarteyeke erênî ye. Her çi qasî di fîlmê de bandora romantîzmê bi awayekî eşkere xuya bibe jî Nothing Personal ji îddiaya resenitîyê dest dikşîne û dîmena Irlandayî ya bervelav serobino dike. Fîlma Antonîakê bi taybetmendiyên komedîyên romantîk ve dest pê dike; jineke ciwan terka jiyana xwe ya netetmînkar dide û dikeve rêyên welatekî biyanî ku li wir ew hin nirxên nû keşf dike û ji kesekî niştecih re yanê ew mêrikî re têkiliyekî ava dike. Wekî Rosa Gonzálezê jî gotibû gelek fîlmên vê axirîyê Irlandayê wekî cihê wan “rêwîtiyên pakkirina giyanî” hildibijêrin. (2010). Cihê Nothing Personal lê hatiye çêkirin bes bi Connemarayê ve hatiye sînorkirin û derhenêr hevpeyvînekî  de di derheqa vê mijarê de dibêje ku ev biryareke awarte bû ji ber ku stîdyo li County Wicklowê bûn û derfetên bo fîlm çêkirinê ên li Connomerayê ew qasî nebaş bûn. (Antoniak 2009). Lê belê ev dejavantaj bi awayekî hêsa bona giranîya sembolîk a fîlmê hatiye bikar anîn. Di bin bandora romantîzma Ingîlîzan de ev herem bi israrî wekî sembola şêwazeke jiyanê ya gundewarî û sade lê dîsa jî bi aliyê giyanî ve dewlemend hatiye dîtin, ku ev yeka dikare jehrkûjîya xerabîyên modernîteyê bike. (Duffy 1997: 67-69). Ev dîmena Rojavayî hê di salên 1990î de bi The Field’a Jim Sherîdan ve hate vejandin û Nothing Personal jî bi awayekî bêminet xwe girêdayî heman şêwedarbûnan dike. Fîlm di destpêkê pê de navbera Ewropaya Parzemîn û Irlandayê de dijbertîyeke rasterast ava dike: Ewropaya Parzemîn wekî bajarî, modern û materialîst tê pênasekirin û dibe nîşaneya bêganbûnê lê Irlandayê jî wekî nîşaneya gundewarîtîyê, jiyana berîya endûstrîyê, nirxên giyanî û ahenga jiyînê pênase dike.     

Her ku mijar tê ravekirin dijbertiya navbera “modern” û “nêrît” ê zêdetir eşkere dibe lewre dibe ku bê gotin Nothing Personalê xwe li ser “rêzgeha îdeolojîya kapîtalîst” ava kiriye. Di navbera Ewropaya Parzemîn a bajarî û Irlandaya gundewarî de şahrêyeke wekî nîşaneya guhertina demê hatiye bikar anîn heye ku ev yek di derheqa dema mijarê de hin delîlan dide: hîç nebe wisa xuya dibe ku ew aşên bê nîşan didin ku fîlm di dema heyî/niha de derbas dibe. Gava ku lehengê fîlmê derbasî cihê dûyemîn (Irlanda) dibe rêçên hemçaxiyê jî kêmtir dibin, bo nimûne kiryarên wekî çêmen qutkirinê tesîreke wisa dide ku ev kiryara ji dema borî hatiye kirin. Di tevahiya fîlmê de wekî alafeke medyayê bes radio heye. Dibe ku ev radyo derheqa jêderên bûyerên sosyal, polîtik û aborî ên dibe ku bicihkirina bûyer û demê de alikariye bikin agahiyan bide lê nûçe bes di derheqa spor û mûzîkê de nin.

Sêhreka Ecêw

Piştî çend rojên ji nav sirûşta Îrlandayê ya bêhempa ve ew bi tesadûvî rastî xanîyekî tê. Çawa ku çîroka bi navê “Fatika êtîm” de Fatik dema dikeve ji mala 7 cûceyan dest bi şûştina kirasên qirêj, malaştina malê dike, lehenga Nothing Personalê jî cihê fîncanên qewhê rast dike, derbasî jûra razanê dibe û li ser nivîsan hereketên pevşabûnê dike. Lê meriv bi hereketên wê ve dikare fêm bike ku ew her çi qasî bi tena serê xwe be jî hereketên wê nîşan dide ku ev pevşabûneke (an jî xwe-şabûn) takekasî nîn e. Kesekî/a xeyalî heye. Jixwe dema ra dibe li ser xwe çend têl porên xwe dirûçikîne û dide li ser nivînan.Meriv dikare bibêje ku lehenga Norhing Personalê her çi qasî bi daxwaza tenêtîyeke têkûz/ temam ve derketibe rê jî hêdî hêdî meriv dibîne ku wê xwe bi temamî  bona mirovên din û têkiliyan negirtiye.

Hemû ev gotinan ji bona temaşevanên minimal gelekî xeternak xuya dibin, lê bi awayekî ecêwî, na wisa nîn e. Dibe ku sedema vê artist Verbeek be lewre ew te bibêjî qey ji bona bibe artîs hatiye li ser rûyê dinyayê. ji Verbeekê tê ku rolê xwe yî nazik bi saya hin nêrînên kurt û watedar ve ji têra xwe saxlem bike. Dibe ku ew dîmenên tenêtiya bakur-rojavayê Irlandayê yên nepenî lê misoger ji nişke ve daxwaza ku meriv ji nav xwezaya hovane de bi tikûtenê şer bike dide. Ev jî efsûna fîlmê ya ecêw e ku her tiştî gelekî eşkere û siruştî dide qebulkirin lê dibe ku heman efsûna bibûya sedema bêhntengî û xemgînîyê jî. Lê belê wisa nabe.   

Heya ku çîrokeke evînîyê jî heye. jinik, mêrikê kal û tenê nas dike ku mêrik piştî mirina jina xwe li mala xwe ya gelekî tenha de bi tikûtenê û ji nav rihetî û luksê de dijî. Ev yek rasterast dijberî jîna wê lê dawiyê de mêrik bû kesê herî nêzikî wê. Peymana wan ew e ku jinik li karên baxçe û malê de bixebite pêşberî vê jî mêrik xwarînê bide wê. Jinik bersîvandina hemû pirsên takekasî red dike- heya ku navê xwe jî nabêje- li derve bi tena serê xwe xwarinê dixwe, çadira xwe ya biçûk de radizê lê her du bi gavên biçûk hêdî hêdî nêzîkî hev dibin. Di nav kar û barên rojane de gava çavên wan rastî hevdu tê dibişirin, bi diyarikirina tiştên biçûk yên wekî teyîpekî an jî xwarineke kartolan dilê hevdu şa dikin, xwe kerr dikin lê ev yek nikare veşêre ku bala wan çi qasî li ser hevdu ye. Ew bi dizîngava tev digerin, ji dostanîya hevdu şa dibin lê dev ji dûrahiya wan bi zanetî hilbijartibû bernadin.

Dawîyê de xwedîyê xênî derdikeve tê û em fêm dikin ku wî jî tenêtiyeke dilî hilbijartiye lê ew li gorî wê aram, xwebawer û biryardar e. Pêşîyê rêzikên têkiliyê bi aliyê wê ve tên dayin; Nothing Personal! Yanê dive hîç tiştekî takekasî parve nekin, heya ku navên hevdu jî nizanibin. Lê di dawiyê de em dibînin ku jinik wekî pêzkovîyeke fêrî şekirê destê mirovan bibe, gav bi gav kedî dibe û bêtirîn dikeve li malê. Mal/xanî aîdî mêrik e û jinik gav bi gav dikeve ji nav xanîyekî din an jî girêdayî têkiliyeke din dibe. Lê îcar jî dora revê tê ji mêrik. Em dibînin ku jinik êdî bona dermanên mêrik endîşe dike, wî û tendûristiya wî re mijûl dibe lê berteka mêrik gelekî xerab e. Diyar e ku mêrik ji sêrî de xwe ji bona têkiliyê vekirî nîşandibe jî tixûbên wî yên takekasî bi awayekî kûrtir diyar in. Belê ew bi rihetî mala xwe jê re parve dike, navê xwe û çîroka jiyana xwe rave dike lê dîsa jî rê nade ku “kesa biyanî” bi temamî bikeve “mala” wî. Belê, jinik ji sêrî de tûndiyê, têkiliyan, mirovan direve û bi awayekî eşkere berteka xwe li hemberî hemû hewlên nêzikbûnê nîşan dide lê dawiyê de bi dilî dikeve “mala” kesekî din û heya dema Martin laşê kêrgûşka mirî davêje li rûyê wê, yanê tûndîyê ji wê dike Anna dîsa wekî pezeka kedî dide pey wî û diçe li malê.

Bi rastî fîlm nikare rehendên civakî û polîtîk ên ku herî zêde temsîla tundîyê ve eyan dibe bi awayekî serkeftî bigîne. Ji Nothing Personalê pê ve tundî bi dizîngava der tê, ji nişke ve û bi israrî xwe nîşan dide. Temaşevan bi cara yekemîn tûndiyê li şahrê, gava ku ajokar bi awayekî zayenditî Annayê aciz dike dibîne. Her çi qasî ew bikaribe bireve û xwe ji êrîşkar xelas bike jî, êrîş berdevam dike heya ku ew diçe û li nav dîmena bihûştî a bestên Irlandayê de winda dibe. Her çi qasî bi tevahiya fîlmê de tundîti bi şêwaza zayenditîyê ve hatibe nîşandayîn jî vê şûnda êdî cureyeke tundiyê yî din jî derdikeve li hole. Êdî tundî di navbera du mirovên xwerazî de ye û mêrbûn û jinbûn ji nav vê tundîtiyê de bibandorkar nîn e. Navbera van her du kesan de êdî bandora zayenditîyê kuta bûye, ev her du mirov ji dûrî jinbûn û mêrbûnê wekî tu kesan ji hevdu re têkilî daydinin.  

Di dawiyê de em dibînin ku Martin tenêbûna xwe diafirîne û diparêz e lê Anna bi awayekî hêsayî dev jê berdide. Li cihekî de Martin ji Annayê dipirse dibê tu çi dixwazî? Bersîva Annayê pir sade û hêsa ye; dixwazim wekî te bim, li vir tik û tenê. Lê sahneya dawîn de em dibînin ku Annayê dîsa çenteyê xwe daye li pişta xwe çûye li hostelekî.

Nivîskar: Rojda Yaşik, Pêşrew Mohammed

https://youtu.be/eihdodhAxzk